Velayet

Hukuki anlamda velayet yetkisi, evlilik içerisinde anne ve baba tarafından ortak kullanılır. Velayet hakkına dayanarak anne ve baba ergin olmayan veya ergin olup kısıtlı olan çocuklarının kişi varlığı veya malvarlığına ilişkin haklarını korumak ve gerektiğinde temsil etmekle yükümlüdür.

Velayet hakkı anne baba tarafından kullanılırken aynı zamanda devlet güvencesi altındadır. Bu hak, anne- baba tarafından kötüye kullanılır veya hiç kullanılmazsa devlet tarafından vasi tayin edilir. 

Velayet çocuğun sağ ve tam doğmasıyla başlayıp, ergin oluşuna veya mahkeme tarafından ergin kılınmasına kadar devam eder. Ergin çocuk için kısıtlama kararı verilirse anne ve babanın velayet hakkı devam eder ancak hakim vasi tayinine de hükmedebilir. Velayet hakkı başkasına devredilemeyeceği gibi ölüm halinde mirasçılara da geçmez.

Velayet hakkı bölünebilen bir hak değildir. Bu sebeple, eşlerin boşanması halinde velayet anneye veya babaya bırakılır. Boşanma halinde, velayet kendisine bırakılan eş, velayet hakkının tanıdığı tüm hak ve yetkilere tek başına sahip olmaktadır.

Boşanma Sonrası Dünyaya Gelen Çocuğun Velayeti

Boşanma kararı sonrası dünyaya gelen çocuğun velayeti, boşanma esnasında mevcut çocukların velayet düzenine tabi olmamaktadır. Bu durumda velayet hakkının düzenlemesi için yeniden dava açılmalıdır.

Evlilik Dışı Doğan Çocuğun Velayeti

Medeni kanunun 337. Maddesi uyarınca, “Ana ve baba evli değilse velâyet anaya aittir.” Şeklinde düzenlenmiştir. Yani, velayetin yeniden düzenlenmesine ilişkin bir talep olmadığı takdirde evlilik birliği dışında doğan çocuğun velayeti anneye ait olacaktır. Çocuk doğduktan sonra anne ile babanın evlenmesi halinde, anne ve baba velayeti müştereken kullanacaktır.

Evlat Edinilen Çocuğun Velayeti

Evlat edinmeyle birlikte çocuğun velayetine ilişkin bütün hak ve yükümlülükler mahkeme kararıyla evlat edinene geçer. Bu mahkeme kararı ile biyolojik anne babanın velayeti sona erer. Hatta evlat edinen ölmesi, fiil ehliyetini kaybetmesi veya evlatlık ilişkisinin sona ermesi halinde bile velayet yetkisi biyolojik anne ve babaya geçmez. Çocuk için vasi tayin edilir.

Boşanma Durumunda Çocuğun Velayeti

Boşanma durumunda çocuğun velayeti konusunda kanun hakime geniş bir takdir yetkisi tanımıştır. Burada yaşanan olaya göre gerekli gözlemleri yapmak, çocuğun hangi tarafla kalmasının daha sağlıklı olacağını gözlemlemek hakimin görevidir.

Medeni Kanunun velayet konusunda hakime takdir yetkisi vermesi, hakimin keyfi karar vereceği anlamına gelmez. Bu durum TMK md.182 de şöyle ele alınmıştır “mahkeme boşanma ve ayrılığa karar verirken olanak buldukça ana ve babayı dinledikten ve çocuk vesayet altında ise vasinin ve vesayet makamının düşüncesini aldıktan sonra ana ve babanın haklarını ve çocuk ile olan kişisel ilişkilerini düzenler”.

Anlaşmalı Boşanmada Velayet

Anne ile baba anlaşmalı bir şekilde boşanmaya karar verirlerse, bu durumda çocukların velayetinin hangi tarafta kalacağı aralarında kararlaştırılıp, boşanma protokolünde belirtilmelidir. Velayet konusunda tarafların anlaşmış olması hakimin takdir yetkisini ortadan kaldırmaz. Hakim, çocuğun güvenliği ve yararını göz önünde bulundurarak en uygun kararı resen verir.

Geçici Velayet

Eşler boşanma kararını aldıktan sonra ve boşanma kararı kesinleşmeden önce çocukların yararı gözetilerek velayetleri mahkeme sonucu kesinleşinceye kadar geçici olarak anneye veya babaya verilir. Hakim velayet hakkını düzenlerken aynı zamanda çocukla kişisel ilişki kurulmasını ve çocuğa ilişkin tedbir nafakasını da düzenleme altına alır. 

Velayete İlişkin Durum

Boşanma davalarında boşanma nedenleri hakim tarafından araştırılırken gerekli belge ve tanıkların dinlenilmesiyle o eşler ve evlilikleri hakkında bir çok bilgiye sahip olunmaktadır. Bu nedenle eş ve çocuğa şiddet uygulanması, evin geçiminin sağlanmaması, işsizlik, alkol ve kötü alışkanlıklar, gece mesaisinde çalışılması vb. durumlar göz önüne alınarak çocuğun velayeti bu durumları yaşamayacak olan tarafa verilir.

Velayeti Alan Tarafın Ölmesi Durumunda

Velayeti alan anne veya baba ölürse velayet doğrudan sağ kalan tarafa geçmeyecektir. Hakim çocuğun velayetini resen ya da sağ kalan anne ya da babanın istemi üzerine yeniden düzenleyecektir. Çocuğun velayetini sağ kalan eşe verilebileceği gibi şayet çocuğun velayetinin sağ kalan eşe verilmesi uygun değilse vasi atanması yoluna gidebilecektir.